Het Grondwettelijk Hof vernietigde in zijn arrest van 22.04.2021 verschillende artikelen van de wet van 29 mei 2016 betreffende het verzamelen en het bewaren van de gegevens in de sector van de elektronische communicatie, ook wel de dataretentie-wet genoemd. Wat is dataretentie precies, waarvoor wordt het gebruikt en waarom is de uitspraak van het Grondwettelijk Hof belangrijk? Mr. Van Looy van de afdeling strafrecht legt het aan u uit.
1. Dataretentie
Het begrip dataretentie dekt vele ladingen maar verwijst hoofdzakelijk naar het opslaan en bewaren van elektronische gegevens, zoals telefoniedata, door overheidsinstanties en ondernemingen.
Vóór het recente arrest van het Grondwettelijk Hof waren de operatoren en aanbieders van telefoniediensten, van internettoegang en van elektronische communicatienetwerken, verplicht om de verkeersgegevens en locatiegegevens van alle Belgen twaalf maanden te bewaren en ter beschikking te stellen van de bevoegde diensten.
Verkeersgegevens zijn gegevens waaruit blijkt welk nummer belt of sms’t met een ander nummer, locatiegegevens geven weer welk nummer zich op een specifiek moment onder een bepaalde zendmast bevindt. Operatoren dienden deze gegevens betreffende vaste telefonie, mobiele telefonie en internettelefonie en de gegevens betreffende internettoegang voor alle Belgen te bewaren en indien nodig te verstrekken aan onder meer de politie en het gerecht, de inlichtingen- en veiligheidsdiensten en aan de Cel Vermiste Personen.
Op basis van dergelijke gegevens kan bijvoorbeeld worden achterhaald welke personen in de buurt waren van een misdrijf dat werd gepleegd of met welke personen een verdachte of slachtoffer gedurende een bepaalde periode contact had.
2. De uitspraak van het Grondwettelijk Hof
Vooraleer het arrest te vellen, ging het Grondwettelijk Hof te rade bij het Hof van Justitie van de Europese Unie door het stellen van drie prejudiciële vragen. Na het ontvangen van de nodige input van het Hof van Justitie, oordeelde het Grondwettelijk Hof dat het preventief, algemeen en ongedifferentieerd bewaren van verkeers- en locatiegegevens te verregaand is en strijdt met het grondwettelijk gewaarborgd recht op privacy dat eenieder bezit.
Volgens het Grondwettelijk Hof moet de verplichting tot bewaring van gegevens met betrekking tot elektronische communicatie de uitzondering zijn, en niet de regel.
Dataretentie moet met andere woorden mogelijk blijven, maar dient te worden onderworpen aan duidelijke en nauwkeurige regels. Zo zijn wettelijke maatregelen die ten behoeve van de bescherming van de nationale veiligheid, de bestrijding van zware criminaliteit en de voorkoming van ernstige bedreigingen van de openbare veiligheid voorzien in een algemene en ongedifferentieerde bewaring van de IP-adressen die zijn toegewezen aan de bron van een verbinding, voor een periode die niet langer is dan strikt noodzakelijk, toelaatbaar.
3. En nu?
Verschillende speurders en onderzoeksrechters betreuren het vernietigingsarrest van het Grondwettelijk Hof, aangezien telefonie- en internetgegevens steevast een essentieel onderdeel uitmaken van de door hen gevoerde onderzoeken.
Na het arrest van het Grondwettelijk Hof ligt de bal in het kamp van de wetgever. Het komt nu toe aan de wetgever om een regeling tot stand te brengen waarbij het evenwicht tussen dataretentie en het recht op privacy wordt hersteld. Minister van Justitie Vincent Van Quickenborne heeft alvast aangegeven dat er volop wordt gewerkt aan een nieuwe dataretentiewet.
In tussentijd komt het in lopende dossiers – waarin elektronische gegevens werden vergaard met toepassing van de (gedeeltelijk) vernietigde dataretentiewet – toe aan de rechter ten gronde om na te gaan of het gebruik van de verzamelde gegevens in dat specifieke dossier geoorloofd was, dan wel onrechtmatig verkregen bewijs uitmaakt.
Of de complexe evenwichtsoefening tussen het bewaren van elektronische gegevens en het recht op privacy ook daadwerkelijk tot een goed einde zal worden gebracht, blijft afwachten.
Voor verdere uitleg en deskundig advies kunt u steeds terecht bij ons gespecialiseerd team van strafrechtadvocaten.
