In de Belgische wetgeving heeft men altijd het principe gehanteerd dat de familienaam onveranderlijk is. Enkel in uitzonderlijke gevallen kan een afwijking van dit principe worden aanvaard.
Wie op dit moment zijn of haar familienaam wil wijzigen, moet een procedure volgen bij de FOD Justitie. Het begint met het indienen van een gemotiveerd schriftelijk verzoek, waarvoor een registratiekost van 140 euro wordt aangerekend. Vervolgens is het afwachten of de minister van justitie en de koning dit verzoek inwilligen. Dit kan 6 tot 12 maanden duren.
Er wordt enkel een familienaamswijziging toegestaan als het verzoek op ernstige redenen steunt. Dat iemand zijn familienaam niet mooi vindt of niet langer geassocieerd wilt worden met zijn of haar vader, volstaat niet. Als ernstige redenen worden wel aanvaard: belachelijk klinkende familienaam, een moeilijk uit te spreken of te schrijven familienaam,… Bovendien mag de aangepaste naam geen aanleiding geven tot verwarring en niemand schaden.
Het gaat om een gunst die door de minister van justitie en de koning wordt verleend, en niet om een recht. Als het verzoek tot familienaamswijziging wordt geweigerd, kan men wel nog in beroep gaan bij de familierechtbank.
Ondertussen heeft de wetgever beslist dat deze complexe procedure verdwijnt omdat ze niet meer aangepast is aan de huidige maatschappelijke evoluties. Bij heel wat mensen leeft immers de vraag om eenvoudig van familienaam te kunnen veranderen. Het gaat dan om mensen die de naam van één van hun ouders niet meer willen dragen en daar goede redenen voor hebben, bijvoorbeeld omdat ze hun vader nooit gekend hebben, omdat ze geen contact meer hebben met de ouder van wie ze de achternaam dragen of omdat ze mishandeld geweest zijn door die ouder.
Vanaf 1 juli 2024 heeft elke volwassen Belg het onvoorwaardelijke recht om één keer in zijn of haar leven van familienaam te veranderen, althans voor zover het gaat om een verandering naar de naam van de vader, de naam van de moeder, of naar een combinatie van beide. Men hoeft zich niet langer te verantwoorden voor deze keuze.
Daarnaast wordt ook de procedure aanzienlijk versoepeld en verkort. Het volstaat binnenkort om een verzoek in te dienen bij een ambtenaar van de burgerlijke stand. De ambtenaar van de burgerlijke stand zal vooreerst de gerechtelijke antecedenten van de verzoekende persoon controleren. Als deze ingaat op het verzoek, zal er binnen de maand een akte van naamsverandering worden opgemaakt. In geval van ernstige twijfels kan het advies van de procureur des konings ingewonnen worden. De ambtenaar van de burgerlijke stand kan een verzoek tot naamsverandering ook weigeren. In dat geval kan de betrokkene beroep instellen via de familierechtbank.
Voor een verzoek tot familienaamsverandering bij de ambtenaar van de burgerlijke stand zal geen registratierecht meer moeten worden betaald. De procedure zal dus ook een stuk goedkoper worden.
De mogelijkheid om een volledig nieuwe familienaam te vragen en dus niet te wijzigen naar de familienaam van de vader, de moeder of een combinatie van beiden, blijft bestaan. In dat geval zullen wel nog ernstige redenen voorhanden moeten zijn.
